ZASADY UDOSTĘPNIANIA LOKALI I BUDYNKÓW UCHODŹCOM Z UKRAINY

Napływ do Polski uchodźców z ogarniętej wojną napastniczą Ukrainy, wzbudza wewnętrzny przymus pomocy osobom, które nagle musiały porzucić dobytek swojego życia i szukać schronienia w naszym kraju.

Wobec ograniczonych możliwości zaspokojenia przez państwo potrzeb mieszkaniowych uchodźców, szeroko dyskutowana jest konieczność uwolnienia zasobów mieszkaniowych pozostających do dyspozycji społeczeństwa. Wskazuje się, że przeszkodą w oddawaniu mieszkań przez ich właścicieli do dyspozycji uchodźców z Ukrainy, jest lęk i mała świadomość prawna obu stron odnośnie praw oraz obowiązków wynikających z opisywanej sytuacji.

Dla uporządkowania informacji dotyczących oddawania lokali przez właścicieli do dyspozycji innym osobom wskazujemy, iż najpopularniejszą formą prawną realizującą taki cel jest najem lokalu mieszkalnego. W razie zawarcia umowy najmu, najemca któremu oddano do dyspozycji lokal mieszkalny, obowiązany jest uiszczać czynsz. W realiach trudnej sytuacji materialnej osób uciekających przed wojną można się spodziewać, iż jedynie niewielki odsetek uchodźców będzie zainteresowanych wynajmem lokalu od polskich właścicieli.

Nie należy jednak zapominać, że na mocy ustawy o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy z dnia 21 czerwca 2001 r., to właśnie najem daje osobie wprowadzającej się do lokalu najsilniejszą ochronę. Przepisy wskazanej ustawy nakładają bowiem na właścicieli lokali liczne obowiązki w zakresie procedury zmiany wysokości czynszu i wypowiadania umów. W przypadku najmu, do eksmisji lokatora dojść może wyłącznie po przeprowadzeniu postępowania sądowego. Ponadto, w myśl art. 15zzu ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 nie wykonuje się wyroków eksmisji.

Odmienną od najmu podstawą udostępnienia lokalu jest zawarcie umowy użyczenia, na mocy której użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Co istotne, mimo iż przy użyczeniu osoba biorąca mieszkanie nie płaci czynszu, to jednak zobowiązana jest ponosić koszty utrzymania rzeczy używanej.

Warto zaznaczyć, że dla ułatwienia właścicielom budynków podjęcia decyzji o zakwaterowaniu uchodźców na podstawie użyczenia, w ustawie z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (tzw. „specustawa ukraińska” Dz. U. 2022 poz. 583) przewidziano, iż w przypadku użyczenia obywatelowi Ukrainy budynku lub jego części w celu tymczasowego zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych, w zakresie tego użyczenia nie stosuje się przepisów ustawy o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowych, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie kodeksu cywilnego ani art. 15zzu ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. W przypadku użyczenia lokalu mieszkalnego (a nie np. domu jednorodzinnego lub jego części), nadal obowiązują zaś rygorystyczne dla właścicieli przepisy w zakresie wypowiedzenia takiej umowy i eksmisji. Osoby chcące zawrzeć umowę najmu lub użyczenia, powinny zadbać o pisemne udokumentowanie takiej umowy.

Ostatnią formę oddania uchodźcy do dyspozycji mieszkania stanowi prekarium. Prekarium nie ma charakteru umowy i jest jedynie sytuacją faktyczną, w której jedna osoba powierza drugiej władztwo nad rzeczą, chcąc drugiej wyświadczyć przysługę, kierując się grzecznością lub względami humanitarnymi. Gościna taka jest nieodpłatna, a korzystający nie ponosi żadnych opłat związanych z używaniem mieszkania. Wskazuje się, że w sytuacji napływu uchodźców z Ukrainy, to właśnie prekarium najlepiej oddaje naturę pomocy udzielanej przez właścicieli mieszkań w Polsce.

Prekarium może być jednak odwołane w każdym czasie i nie daje osobie przejmującej mieszkanie ochrony w zakresie eksmisji bądź wypowiedzenia umowy, wynikającej przepisów ustawy o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowych, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie kodeksu cywilnego ani art. 15zzu ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19.

Przedstawione sposoby oddania mieszkania do korzystania dają dużą możliwość wyboru formy zakwaterowania uchodźców. W tym szczególnym czasie, kierujmy się więc zarówno odruchem serca, jak i rozwagą oraz odpowiedzialnością w niesieniu pomocy poszkodowanym wojną na Ukrainie.

Przemysław Nowaczyk adwokat